اختلاف آراء عرفان و تصوف و نقش آن در تفسیر آیات قرآن

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسندگان

1 دکتری تفسیر تطبیقی، قم

2 دانش آموخته سطح4تفسیر تطبیقی

چکیده

عرفان به معنای شناسایی و شناخت اسماء و صفات الهی؛ و راه روشی که برای شناسایی حق توسط عارف انتخاب می‌شود. تصوف به معنای پشمینه پوشیدن و پاکیزه کردن دل از ماسوی الله؛ که در اثر زهد و ترک دنیا باشد. عرفان و تصوف با وجود شباهت‌های ظاهری در برخی از آداب، در طول تاریخ اساساً متمایز با یکدیگر و مجزای از هم هستند؛ چراکه عرفان ریشه در آموزه‌های ثقلین دارد؛ یعنی منشأ آن قرآن و سنت؛ اما تصوف ریشه‌ای التقاطی داشته و این ریشه‌داری در تاریخ نیز ناشی از تأثیری است که دین فطری بر انسان دارد و آدمی را به‌سوی زهد و از آن جا به معرفت نفس رهنمون می‌سازد. البته در هر زمانی ریاکاریانی بوده‌اند که اساس کارشان تزویر خلق بوده است. بعدها مشرب صوفیه به بیراهه رفت و سر از آداب انحرافی و خلاف سنت و تفسیرهای به رأی از کلام خدا و معصومینb درآورد. آنچه امروزه در عنوان صوفی معرفی می‌شود ایرادات اساسی داشته و به‌یقین از راه حق و حقیقت به دور است.
تفسیر قرآن، بر اساس شهود ناشی از حالتی روحی و احساسی درونی که بر اثر اذکار یا افعال یا تفکر در امر خاصی در انسان به وجود می‌آید اگر صحیح و یقین آور باشد، فقط برای شخصی که رخ می‌دهد حجت است و قابل‌انتقال به غیر نیست؛ ازاین‌رو، بر دیگران حجت نیست. زیرا شهود، مصداق‌های الهی و شیطانی دارد و در مصداق‌های صحیح و الهی آن، واقعیت‌ها بر انسان کشف می‌شود، اما مرز آن با مصداق‌های شیطانی مکاشفه، قابل‌تعیین دقیق و کنترل نیست. به همین دلیل، این مکاشفات به تأویل‌های ناصحیح و تفسیر به رأی منجر می‌شود پس نمی‌تواند منبع و وسیله تفسیر قرآن واقع شود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و ماخذ

    قرآن کریم

    1. ابن ترکه اصفهانی، صائن الدین، تمهید القواعد، قم، موسسه بوستان کتاب، 1387 ه. ش.
    2. ابن عربی، محی‌الدین، الفتوحات المکیه فی معرفه اسرار المالکیه و الملکیه، تهران، مولی،1385 ه. ش.
    3. اردبیلی، احمدبن محمد، حدیقه الشیعه، تصیح صادق حسن زاده و علی‌اکبر زمان نژاد، قم، انصاریان، 1377 ه. ش.
    4. برنجکار، رضا، آشنایی با علوم اسلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علم اسلامی دانشگاهی، 1378 ه. ش.
    5. تفتازانی، سعد الدین مسعود، التلویح الی کشف حقایق التنقیح، قم، مرکز احیا التراث الاسلامی، بی‌تا.
    6. تهانوی، محمد بن علی، فهرس کشاف اصطلاحات الفنون، استانبول، دارقهرمان، بی‌تا.
    7. الحسینی البحرانی، هاشم بن سلیمان، معالم الزلفی، بی جا، بی‌تا.
    8. دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، قم، ارزشمند، 1377 ه. ش.
    9. زرین‌کوب، عبدالحسین، ارزش میراث صوفیه، تهران، امیرکبیر، 1378 ه. ش.
    10. سجادی، جعفر، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، طهوری، 1370 ه. ش.
    11. سعیدی، گل بابا، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، تهران، شفیعی، 1383 ه. ش.
    12. سهروردی، شهاب الدین، عوارف المعارف، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374 ه. ش.
    13. سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم قرآن، قم، منشورات رضی، بی‌تا.
    14. شیرازی معصوم علیشاه، محمد، طرائق الحقایق، تهران، بارانی، 1345 ه. ش.
    15. صفار القمی، ابوجعفرمحمدبن حسن، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمدo، تهران، بی جا.
    16. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1371 ه. ش.
    17. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن التاویل آی القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1412 ه. ق.
    18. العاملی، حسن بن محمدطاهر، مقدمه تفسیر البرهان، قم، موسسه دارالمجتبی للمطبوعات، 1428 ه. ق.
    19. عروسی حویزی، عبد علی، تفسیر نورالثقلین، قم، نوید اسلام، 1391 ه. ش.
    20. عطار نیشابوری، عزالدین، تذکره الاولیاء، تهران، 1336 ه. ش.
    21. العک، شیخ خالد عبدالرحمن، اصول التفسیر و قواعده، بیروت، دارالنفائس، 1414 ه. ق.
    22. قمی، عباس، سفینه البحار، تهران، فراهانی، بی‌تا.
    23. کاشانی، عزالدین محمدبن علی، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، قم، رسالت، 1373 ه. ش.
    24. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365 ه. ش.
    25. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، قم، المکتبه الحیدریه، 1425 ه. ق.
    26. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1377 ه. ش.
    27. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی (کلام و عرفان)، قم، صدرا، بی‌تا.
    28. -----------، عرفان حافظ، قم، صدرا، 1388 ه. ش.
    29. معرفت (فصلنامه پژوهشی فلسفه و کلام) شماره چهار، جایگاه شریعت وقلمروعرفان، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1384 ه.ش
    30. معرفت، محمد هادی، التفسیر و المفسرون فی الثوبه القشیب، بی جا، الجامعه الرضویه العلوم الاسلامیه، 1418 ه. ق.
    31. مکارم شیرازی، ناصر، جلوه حق، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب، 1376 ه. ش.
    32. الموسوی الخمینی، روح الله، آداب الصلاه، قم، موسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینیe، 1419 ه. ق.
    33. نصر، حسین، کتاب شناسی توصیفی منابع تاریخ علوم اسلامی: با همکاری ویلیام چیتیک و پیترو زرنیس، تهران، انجمن فلسفه ایران، 1356 ه. ش.
    34. الهامی، داود، عرفان و تصوف، قم، مکتب اسلام، 1374 ه. ش.
    35. الواسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث، 1376 ه. ش.
    36. یثربی، سید یحیی، فلسفه عرفان، قم، دفترتبلیغات اسلامی، 1377 ه. ش.
    37. -----------، عرفان نظری (تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1372 ه. ش.