واکاوی ادله فقهی و تفسیر آیات حرمت غیبت

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

دکتری اسلام شناسی

چکیده

نوشتار حاضر به ادله فقهی و تفسیر آیات حرمت غیبت پرداخته است، غیبت؛ پشت سر کسی عیب او را گفتن، از او به بدی یاد کردن، است. آنچه در غیاب شخص بدگویی می‌شود اگر در اوست، غیبت و اگر در وی نباشد بهتان و اگر روبرو گفته شود. آن را (شتم) گویند.
اصل حرمت غیبت، گوش دادن به آن و عیب‌پوشیده را بیان کردن، نیز حرام می‌باشد. در لسان روایات فرقی بین عیب ظاهر و مخفی نیست، هر دو در حرام بودن مشترک و غیبت‌اند. غیبت می‌تواند جامعه‌ای را از مرجعیت ساقط کند. جامعه‌ای که در آن افراد احترام نداشته و حریم‌ها حفظ نشود، جامعه‌ای بحران‌زده به‌حساب می‌آید، زندگی در چنین جوامعی لذت‌بخش و قابل‌تحمل نیست. اساس جامعه‌ای آرام و دلگرم‌کننده؛ محفوظ ماندن کرامت و شخصیت اجتماعی افراد است و این مهم نیز تأمین نمی‌شود، مگر آنکه افراد نسبت به آبروی دیگران حساس باشند. آیات و روایات زیادی بر حرمت غیبت و کبیره بودن آن دلالت دارند. پیامبرo فرمودند: السامعُ للغیبة احداً لمغتابین، شنونده غیبت، یکی از دو غیبت کننده است. غیبت به دلیل عقل نیز حرام است، چون نزد عقل سلیم به‌شدت مذموم و قبیح است، به دلیل همان تبعات منفی که بر غیبت مترتب است. استدلال آیه بر حرمت غیبت همان‌که در عقل می‌آید، می‌باشد. اجماع نیز بر حرمت غیبت مانند دلیل عقلی، وجود دارد. یعنی: حرمت چون از نصّ قرآن برخورداراست، نمی‌تواند مخالف داشته باشد و مخالفی ندارد. فقها که در طلب علم فقه هستند و در آن تخصص یافته‌اند"لیتفقّوا فی الدین"(توبه/122) و فقیه که به دنبال رسیدن به علم غیر ظاهری به‌واسطه علم مشهود و فقه اخص از علم است وتَفَقّه یعنی در طلب فقه است و در آن تخصّص می‌یابد و او فقه را می‌فهمد و علم به احکام شریعت پیدا می‌کند، اوست که به کمک فهم فقه و استناد به آیات شریف، روایات، عقل و اجماع حرمت غیبت را اثبات می‌کنند.
 

کلیدواژه‌ها


  1. فهرست منابع

    قرآن

    نهج‌البلاغه

    صحیفه سجادیه

    1. ابن اثیر، مجدالدین ابی السعادات المبارک محمد الجزدی، النهایه، ناشر مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان قم، تاریخ انتشار تابستان سال 1364،.
    2. ابن المغازی، علی بن محمد، المناقب لابن المغازی، بیروت: دارالمکتبه الحیاه، بی‌تا.
    3. ابن شعبه حرانی، ابومحمد الحسن بن علی الحسین بن شعبه، تحف العقول، نشرعلمیه الاسلامی،1363
    4. ابن فارس، احمد معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، مرکز النشر المکتبه الا علام الاسلامی، قم:1404 ق.
    5. ابن ماجه، الحافظ ابی عبدالله محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، نشر احیاء التراث، بیروت، لبنان، سال 1395 هـ ق – 1975 م.
    6. ابن منظور، ابی الفضل جهال محمد بن مکرم. لسان العرب، ناشر، نشر ادب الحوزه، تاریخ نشر، محرم 1405.
    7. ابو الحسین مسلم بن الحجاج القشیری نیشابوری، صحیح مسلم، دارالفکر، چاپ اول، بیروت،1407 ق.
    8. ابی داود سلیمان بن الأزدی سجستانی، سنن ابی داود، تک جلدی، انتشارات – شرکه دارالارقم بن ابی الارقم، نشر و توزیع، بیروت، لبنان، سال طبع اول، 1420 هـ ق – 1999 م.
    9. اردبیلی، احمد، مجمع الفاعده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان (معروف به مقدس اردبیلی) ناشر، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، تاریخ 1362،1403.
    10. اصفهانی، شیخ محمدحسین، حاشیه کتاب مکاسب، نشر علمیه، طبع اولی، 1418 هـ ق.

    امام خمینیe، استفتاءات، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1382.

    1. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، بی‌تا.
    2. انصاری، مرتضی، مکاسب محرمه، تک جلدی، ناشر مؤسسه مطبوعت دینی، چاپ غدیر، قم زمستان 1368،.
    3. ایراوانی، باقر، حاشیه بر مکاسب، (بی جا، بی‌تا، بی نا).
    4. آغا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، 26 جلدی، انتشارات دارالاضواء، بیروت، لبنان، سال 1406 هـ ق – 1986 م.
    5. آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت، دارالفکر،1417 ق.
    6. آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، غرر الحکم و درالکلم، نشر اعلمی، بئر وت،1407 ق.
    7. بانو امین اصفهانی، تفسیر مخزالعرفان فی علوم القرآن، چاپ، نهضت زنان مسلمان، 8 جلدی، تاریخ انتشار 1361.
    8. بحرانی، محقق، مفتاح الکرامه، کتاب متاجر. بی نا، بی جا، بی‌تا
    9. بخاری، ابو عبدالله محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح بخاری، انتشارات دار القلم، بیروت، لبنان، 1407.
    10. بخشایشی، عقیقی، فقهای نامدار شیعه، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفیe. بی نا، بی‌تا.
    11. البسانی، بطرس، محیط المحیط (قاموس معلول للغة العربیه) چاپ المکتبه، بیروت،1987 م.
    12. ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی، سنن الترمذی، باب، چاپ اول، دارالااحیاء العربی، بیروت،1421 ق.
    13. جرجانی، ابوالمحاسن ابن الحسین بن الحسن، تفسیر گازُر و اجلاء الاذهان و جَلاء الاحزان، نشر محدث ارموی،1337 ش، ده جلدی.
    14. جوهری، اسماعیل بن حماد محقق، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم اللعملایین، بیروت، لبنان،1376.
    15. حر عاملی، محمد بن الحسن، به تصحیح و تحقیق، شیخ عبدالرحیم الربانی شیرازی، وسائل الشیعه، مکتب الاسلامیه، تهران، طبع پنجم 1398 هـ ق.
    16. حسین بن احمد بن الحسینی شاه عبدالعظیم، تفسیر اثنی عشری، نشر میقات،1362.
    17. الحسینی الشیرازی، سید محمد، ایصال الطالب الی المکاسب، منشورات الاعلمی، تهران، 1385.
    18. خوری شرتونی لبنانی، سعید، اقرب الموارد فی فضع العربیه و الشوارد، انتشارات مکتب آیت‌الله مرعشی نجفیe قم، ایران، 1403 هـ ق.
    19. خویی، ابوالقاسم، المسائل الشرعیه، ج 1 نشاطات المرکز، مؤسسه امام الخویی،2013 م.
    20. ------------ ، صراط النجاه، ج 1 و 2 و 3، نشاطات المرکز، مؤسسه امام الخویی،2013 م.
    21. ------------ ، مصباح الفقاهه، ج 1 و 2 بحث غیبت سال 1922 و 1420 هـ ق.

    دارمی، علی محمد علی، سید ابراهیم، سنن دارمی، داراحیاءالسنه النبویه، بی جا، بی‌تا،

    1. دشتی محمد، ترجمه شرح نهج‌البلاغه، انتشارات مجتبی، چاپ اول، قم، 1379
    2. دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، 48 جلدی، دانشگاه تهران، تهران،1373.

    رازی، (شیخ) ابوالفضل روح الجنان و رَوح الجنان،. (رازی، (شیخ) ابو الفتوح، روح الجنان و رَوح الجنان، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مر عشی،1404 ج 5، ص 123

    1. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالشامیّه،1416 ق.و نیز ترجمه قم، چاپ انتشارات نوید اسلام،1389.
    2. زبیدی محب الدین الفیض، سید مرتضی الحسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، 15 جلدی المطعبه الخیریه، مصر 1360 هـ. ق.
    3. زین الدین بن علی العاملی، الشهید الثانی (911-965) کشف الربیه عن احکام الغیبه، چاپ سوم، انتشارات مرتضوی،1390 ق.
    4. زین العابدین امام سجادj، صحیفه سجادیه، دعای دوازدهم، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم،1368.
    5. سبط، ضیاء الدین، زندگینامه استاد الفقهاء شیخ انصاری، بی نا، بی جا، بی‌تا،.
    6. سیاح، احمد، فرهنگ بزرگ جامع نوین، عربی به فارسی، ترجمه المنجد (با اضافات)، تهران، انتشارات اسلام،1378.
    7. سیوطی، جلال الدین در المنثور فی التفسیر الماثور، ج 6 و 5، 6 جلدی مکتب آیت‌الله مرعشی نجفیe، چاپ 4، 1404 هـ ق.
    8. شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن براساس تفسیر نمونه، مؤسسه چاپ و انتشار آستان قدس رضوی، چاپ اول 1375.
    9. صدوق، ابی بابویه، ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین قمی، من لا یحضر الفقیه، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، تهران، سال 1410،.
    10. صدوق، ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، خصال، ترجمه مهری زنجانی، سید احمد، مؤسسه نشر اسلامی، قم 1403 ق.
    11. طباطبایی، عبدالعزیز، اهل‌بیت فی المکیه العربیه، بی نا، بی‌تا، بی جا.
    12. طباطبائی، محمدحسین، المیزان، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1417 ق.
    13. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (امین الاسلام) جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران،1377 ش
    14. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (امین الاسلام) مجمع‌البیان، ج 13، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1380.
    15. طریحی، فخرالدین، بن محمد علی، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران، کتاب فروشی مرتضوی،1416 ق،1375 ش.
    16. العروسی الحویزی، عبد علی ابن جمعه، نورالثقلین، موسسه التاریخ العربی، بیروت، بی‌تا.
    17. الغروی النائینی، محمدحسین، تعلیقه بر مکاسب، المرحوم العلامه، بی نا، بی جا، سال 1372 هـ ش.
    18. فراقی، ملااحمد، معراج السعاده، موسسه انتشارات هجرت (قم)، تاریخ چاپ 1371.
    19. فیروز آبادی، مجد الدین محمد بن یعقوب، قاموس المحیط، دارالمعرفه، بیروت،1979 م.
    20. فیض الاسلام اصفهانی، علی تقی، نهج‌البلاغه، خ 175 و خ 14 چاپ 1351 هـ ش.
    21. فیض کاشانی، ملامحسن، محجة البیضاء، مؤسسه النشر الاسلامی قم،1412 ق.
    22. قربانی، زین العابدین، علم حدیث، نشر سایه، چاپ اول،1374.
    23. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران،1352.
    24. کلینی، ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، 4 جلدی، انتشارات علمیه الاسلامیه طهران،1379 ش.
    25. کلینی، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، بی جا،1407 ق
    26. لویس، معلوف الیسوعی، المنجد فی اللغة و الاعلام، ناشر، انتشارات اسلام چاپ دفتر فرهنگ اسلام، تهران، 1368.
    27. مازندرانی و مرادی، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم رجالی.
    28. مامقامی، الشیخ عبدالله بن الشیخ محمد حسن بن شیخ عبدالله الخفی، تنقیع المقال. چاپ سنگی
    29. مجتهدی، حاج شیخ احمد، رسائل احکام الغیبه و محرم و نامحرم، بی جا، بی‌تا، بی نا.
    30. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، موسسه الوفاء، بیروت، لبنان 110 جلدی، چاپ 1413، 1983 م.
    31. مجلسی، ملأ محمدباقر، حلیة المتقین در آداب و سنن اسلامی و اخلاق و دستورات شرع مطهر ارمغان طوبی، تهران،1380.
    32. محقق کرکی، علی بن حسین جامع المقاصد، چاپ دوم، نشر آل البیت، قم،1414 ق.
    33. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، 8 جلدی، مرکز النشر مکتب الاعلام اسلامی، 1369 ش.
    34. مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید، ناشر علمی فرهنگی صاحب الزمانf، تهران،1385.
    35. مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءآت جدید، ناشر
    36. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ دوازدهم، تهران، دارالکتب الاسلامیه،1375 ش
    37. الموسوی الخمینیe، روح الله، مکاسب محرمه، ناشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم، 1376.
    38. موسوی خمینیe، روح الله، چهل حدیث، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ دوم، تهران،1368.
    39. النجفی، شیخ محمد حسن، جواهر الکلام، کتاب تجارت، دارالکتب الاسلامیه، بیروت 1365.
    40. نراقی، ملأ محمد مهدی، جامع السعادات، ترجمه جلال الدین مجتبوی، تهران: حکمت،1370.

    نوری (محدث) میرزا حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیتb، بیروت، مؤسسه آل البیتb،1408.

    1. العروسی الحویزی، عبد علی ابن جمعه، نورالثقلین، چاپ چهارم، قم، اسماعلیان،1373 ش.