ترجمه به معنی انتقال کلام از زبانی به زبان دیگر است به‌گونه‌ای که اصل مراد و مقصود متکلّم یا مؤلّف از زبان مبدأ به زبان مقصد با حفظ امانت و وفاداریِ معنا، به مخاطب رسانده شود. اهمیت انتقال آموزه‌های نهفته در کتب آسمانی، به مردمی که گویشی متفاوت با زبان کتب آن‌ها دارند، بر پیامبران و جانشینان و رهروانشان از جایگاه خاصی برخوردار است به همین روی، از زمان نزول کتاب‌های آسمانی تاکنون، نظریاتی پیرامون امکان یا عدم امکان ترجمه متون مذکور، طرح و در خصوص جواز یا عدم جواز حکم شرعی آن، مناقشاتی می‌شده است. به دلیل حساسیت موضوع، تحقیق‌های بسیاری در این زمینه انجام پذیرفته ازجمله توسط مفسرین شیعی و سنّی قرآن و دیگر محققین که به‌عنوان نمونه می‌توان محمدهادی معرفت در کتاب تفسیر و مفسران، یحیی معروف در کتاب فن ترجمه را نام برد. جستار حاضر نیز نمونه‌ای اندک در این عرصه است. عناوین کلی این پژوهش عبارت‌اند از مفهوم، تاریخچه و نظریه ترجمه، مسائل، سختی تعهد در ترجمه کتب مقدّس ادیان ابراهیمی، مسائل خاص قرآن، مروری تاریخی بر چالش ترجمه پذیری قرآن. نتایج کلی حاصله از این تلاش، بر اساس سیره پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار، عبارت است از پذیرش ترجمه تفسیری بنا بر نظر غالبِ صاحب‌نظران و عدم پذیرش ترجمه تحت‌اللفظی به علت نارسایی در انتقال معنا از قرآن به زبان مقصد.
آ.، ولفزن، تاریخ اللغات السامیه، بیروت: دارالقلم، 1980 م.
ابن ابی داوود، عبدالله بن سلیمان، المصاحف، قاهره: المطبعة الرحمانیة، 1355 ق.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج 9، حیدرآباد دکن: دائرة‌المعارف النظامیة، 1325 ق.
________، فتح الباری، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی و محب الدین الخطیب، ج 9، بیروت: دارالمعرفة، 1379 ق.
ابن حزم، علی بن احمد، الاحکام، ج 7، قاهره: دارالحدیث، 1404 ق.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، التمهید، به کوشش مصطفی بن احمد علوی و محمد عبدالکبیر بکری، ج 8، رباط: وزارة عموم الاوقاف، 1387 ق.
ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، ج 3، بیروت: دارالفکر، 1415 ق.
ابوعبید، قاسم بن سلام، رسالة ما ورد فی القرآن الکریم من لغات القبایل، در حاشیه تفسیر الجلالین، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة، 1342 ق.
احمد بن حنبل، المسند، ج 5، قاهره: المطبعة المیمنیة، 1313 ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة، ج 9، نجف: دارالکتب الاسلامیة، 1377 ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، الصحیح، به کوشش مصطفی دیب البغا، ج 3، بیروت: دار ابن کثیر، 1407 ق.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، ج 2، بیروت: دارالفکر، 1417 ق.
ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح (السنن)، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، ج 5، قاهره: مکتبة مصطفی البابی، 1395 ق.
پاکتچی، احمد، ترجمه شناسی قرآن کریم، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، 1392
الجوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج الّلغة و صحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، مقدمة عباس محمود العقّاد، تهران: انتشارات امیری، 1368
حجازی، محمود فهمی، ندخل الی علم اللغة، مصر: دار قباء، 1997 م.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج 9، قاهره: مطبعة السعادة، 1349 ق.
ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج 1، قاهره: دارالکتب الحدیثة، 1396 ق.
رافعی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی اخبار قزوین، ج 1، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1987 م.
زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان، ج 2، بیروت: دارالفکر، 1996 م.
________، المنثور فی القواعد، به کوشش تیسیر فائق احمد محمود، ج 1، کویت: وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة، 1405 ق.
سبزواری، محمدباقر، ذخیرة المعاد، ج 1، تهران: بی‌نا، 1273
شاطر، محمد مصطفی، القول السدید فی حکم ترجمة القرآن المجید، قاهره: بی‌نا، 1355.
شلتوت، محمود، ترجمة القرآن و نصوص العلماء فیها، مجلة الازهر، سال 7، ش 2
شیبانی، محمد بن حسن، المبسوط، به کوشش ابوالوفا افغانی، ج 1، کراچی: ادارة القرآن و العلوم الاسلامیة، بی‌تا.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، به کوشش حبیب الرحمان اعظمی، ج 5، بیروت: المکتب الاسلامی، 1403 ق.
طبری، محمد بن جریر، التفسیر (جامع البیان)، ج 3، بیروت: دارالفکر، 1405 ق.
علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج 2، بیروت/بغداد: دارالعلم للملایین/ مکتبة النهضة، 1968 م.
عناره، محمد سلیمان، حدث الاحداث فی الاسلام: الاقدام علی ترجمة القرآن، قاهره: المطبعة السلفیة، بی‌تا.
________، المستصفی، به کوشش عبدالسلام عبدالشافی، ج 1، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1413 ق.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، به کوشش احمد عبدالعلی‌ام بردونی، ج 1، قاهره: دار الشعب، 1972 م.
کردی، محمد طاهر، تاریخ القرآن الکریم، جده: مطبعة الفتح، 1365 ق.
مقدسی، محمد بن احمد، احسن التقاسیم، به کوشش محمد مخزوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1408 ق.
نولدکه، تئودور، اللغات السامیه، ترجمه رمضان عبدالتواب، قاهره: مکتبة دارالنهضة العربیة، 1963 م.
کتب انگلیسی
Al-Ansari, A.R., Qaryat al-Fau: A Portrait of Pre-Islamic Civilisation in Saudi Arabia, Riyadh, 1982.
Beeston, A.F.L., Nemara and Faw, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, vol. XLII.,1979.
Cerulli, E., Un gruppo Mahri nella Somalia Italiana, Rivista degli Studi Oreintali, vol. Xl., 1926.
Cohen, M., Langues chamito- sémitique, Les langues du momde, Paris: Centre National de la Recherche Scientifique, 1953.
Das, B.K., A Handbook of Translation Studies, Atlantic, 2005.
Grohmann, A., Arabische Paläographie II: Das Schriƒtwesen, die Lapidarschriƒt, Wien: Hermann Böhlaus,1971.
Harvey, W., Torah, Encyclopedia Judaica, 2nd edition, vol.20, Detroit et al.: Thomson/ Gale, 2007.
Hudson, R.A., Socilinguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1996.
Jakobson, R., On Linguistic Aspects of Translation, in: Selected Writings, vol. II: Word and Language, The Hague/ Paris: Mouton, 1958.
Jeffery, Arthur, The Foreign Vocabulary of the Qurʼān, Oriental Institute, 1938.
Kasparek, Christipher, The Translatorʼs Endless Toil, The polish Review, vol. XXVIII, no.2,1983.
MacDonald, M.C.A., Reflections on the Linguistic Map of Pre-Islamic Arabia, Arabian Archaeology and Epigraphy, 2000, vol. Xl.
Maigret, A., Arabia Felix: An Exploration of the Archaeological History of Yemen, London, 2002.
Mansoor, M., Farisees, Encyclopedia Judaica, 2nd edition, vol.16, Detroit et al.: Thomson/ Gale, 2007.
Nakano, A., Comparative Vocabulary of Southern Arabic: Mahri, Gibbali and Soqorti, Tokyo: Institute for the Study of Languages and Culturs of Asian and Africa, 1986.
Namit Bhatia, The Oxford Companion to the English Language, 1992.
Nida, E.A. & Ch.R., The Theory and Practice of Translation, Leiden: Brill,1988..
Philo, On the life of Moses II, in: The Works of Philo Judaeus, tr. Ch.D. Yonge, London: H.G. Bohn, 1854-1890.
Reasons For LXX as Inspired Scripture, by slaveofone, Echo of Eden, Viewed at 03 Sept, 2012.
Robinson, Douglas, Western Translation Theory: ƒrom Herodotus to Nietzsche, Manchester/ Northampton: St. Jerome Publishing, 1997.
Sokoloff, M., A Dictionary of Jewish Palestinian Aramaic of the Byzantine Period, Ramat-Gan: Bar Ilan University,1992.
Spector, J.L., Encyclopedia Judaica, 2nd edition, vol. 21, Yemen, Detroit et al, Thomson/ Gale, 2007.
Tigay, J.H., The Evolution of the Gilgamesh Epic, Wauconda (Illinois): Bolchazy- Cardicci Publisers, 2002.
Wardhaugh, R., An Introduction to Socilinguistics, Malden (MA)/ Oxford: Blachwell,2006.
Webster, Websterʼs New Collegiate Dictionary, Springfield/ Massachusetts: Merriam- Webster, 1985.
)