بررسی تفسیری آیه 33 سوره مائده (آیه محاربه)

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

دکترای علوم قرآن و حدیث

چکیده

دین مقدس اسلام برای ایجاد یک جامعه سالم که در آن حقوق افراد محترم شمرده شود، برنامه‌های تربیتی ویژه‌ای را ترتیب داده تا افراد جامعه در امنیت و آسایش زندگی کنند و زمینه برای رشد و شکوفایی مردم فراهم گردد. این برنامه‌ها گاهی به‌صورت تشویقی و صرفاً تربیتی است و گاهی به‌صورت مجازات‌هایی است که درباره فتنه‌گران و اخلال‌گران و مفسدان و کسانی که در جامعه‌ایجاد ناامنی می‌کنند، اعمال می‌شود. یکی از این مجازات‌ها، حدّ و مجازاتی است که برای راهزنان و اخلال‌گران در امنیت عمومی در نظر گرفته شده و از آن‌ها به‌عنوان محاربان با خدا و پیامبر و مفسدان در زمین یاد می‌شود. تقارن دو عنوان «محاربه» و «افساد فی‌الارض» در آیه 33 سوره مائده موجب اختلاف در برداشت فقها و حقوقدانان شده است. جمع زیادی از آنان «افساد فی‌الارض» را به معنای محاربه اصطلاحی در فقه می‌دانند و در مقابل، عده‌ای دو عنوان مذکور را در دو مفهوم جدای از یکدیگر دانسته‌اند. پژوهش حاضر، ضمن مغایر دانستن دو عنوان مذکور، وجود هر دو را برای ثبوت مجازات‌های چهارگانه ضروری دانسته و محاربه مذکور در آیه را وسیع‌تر از مفهوم اصطلاحی می‌داند.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    الف) کتاب‌ها

    - قرآن کریم

    • آلوسی، شهاب‌الدین سیدمحمود، 1405، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    • ابن اثیر، مبارک بن محمد، 1364، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق محمد محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، چ چهارم.
    • ابن منظور، جمال الدین محمدبن مکرم، 1405، لسان العرب، قم، المکتبه المرتضویه.
    • الجبعی العاملی، زین‌الدین بن علی، 1379، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چ یازدهم.
    • ـــــــــــــــ، 1416 ق، مسالک الافهام فی تنقیح شرائع الاسلام، قم، موسسه المعارف الاسلامیه.
    • جوهری، اسماعیل بن حماد، 1420 ق، الصحاح، تهران، دارالکتب.
    • حبیب‌زاده، محمدجعفر، 1379، محاربه در حقوق کیفری ایران، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، چ دوم.
    • الحر العاملی، محمدبن حسن، 1403 ق، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق محمد الرازی، بیروت، دار الحیاء التراث العربی، چ پنجم.
    • الحسینی الزبیدی، سیدمحمد مرتضی، 1390 ق، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق عبدالعزیز مطر، کویت، دارالهدایه، چ دوم.
    • حسینی شیرازی، سیدمحمد، 1400 ق، تقریب القرآن، بیروت، موسوعه الوفاء.
    • حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفربن حسن، 1403 ق، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق عبدالحسین محمدعلی، بیروت، دارالاضواء، چ دوم.
    • خمینی، سیدروح‌الله، بی‌تا، تحریرالوسیله، قم، دارالعلم، چ دوم.
    • الخوری الشرتونی اللبنانی، سعید، 1403 ق، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، قم، کتابخانه‌ایت‌الله مرعشی نجفی.
    • دامغانی، فقیه و کریم عزیزی نقش، 1361، قاموس قرآن، بی‌جا، بنیاد علوم اسلامی.
    • دهقان، حمید، 1379، بررسی قانون سرقت و جرم‌شناسی آن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    • رازی، ابوالفتوح، 1398 ق، تفسیر روض الجنان و روح الجنان، تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامی.
    • رازی، فخرالدین محمدبن عمر، 1415 ق، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    • راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، 1322، المفردات فی غریب الفاظ القرآن، تهران، المکتبه المرتضویه.
    • راوندی، سعیدبن هبه الله، 1405 ق، فقه القرآن، قم، کتابخانه‌ایت‌الله مرعشی نجفی، چ دوم.
    • صادقی تهرانی، محمد، 1408 ق، الفرقان فی تفسیر بالقرآن و السنه، تهران، فرهنگ اسلامی، چ دوم.
    • طباطبایی، سیدمحمدحسین، 1411 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی.
    • طبرسی، فضل بن حسن، 1409 ق، جوامع الجامع، تصحیح ابوالقاسم گرجی، تهران، دانشگاه تهران، چ دوم.
    • ــــــــــ، 1415 ق، مجمع البیان لعلوم القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی.
    • طبری، ابوجعفر محمدبن جریر، 1406 ق، جامع البیان فی تفسیر آی القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
    • طریحی، فخرالدین، 1367، مجمع البحرین، تهران، الثقافه الاسلامیه، چ دوم.
    • طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن، 1409 ق، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    • طیب، سیدعبدالحسین، بی‌تا، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، بی‌جا، کتابفروشی اسلامی، چ دوم.
    • فاضل لنکرانی، محمد، 1406 ق، تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله (کتاب حدود)، قم، المطبعه العلمیه.
    • فراهیدی، خلیل بن احمد، 1414 ق، کتاب العین، تهران، اسوه.
    • فرهنگ خواه، محمدرسول، 1359، دائره المعارف اسلامی، تهران، موسسه مطبوعاتی عطایی.
    • فضل الله، سیدمحمدحسین، 1419 ق، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعه و النشر.
    • فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، 1420 ق، القاموس المحیط، بیروت، دارالفکر.
    • فیض کاشانی، ملامحسن، بی‌تا، مفاتیح الشرائع، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه.
    • کاظمی، جواد، 1365، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، المکتبه المرتضویه، چ دوم.
    • گلپایگانی، سیدمحمدرضا، 1417 ق، الدر المنضود فی احکام الحدود، قم، دارالقرآن.
    • محمدی یزدی، محمد، 1374، فقه القرآن، قم، اسمائیلیان.
    • مصطفوی، حسن، 1368، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • مصطفی، ابراهیم و دیگران، 1380 ق، المعجم الوسیط، قاهره، دارالدعوه.
    • معین، محمد، 1384، فرهنگ معین، تهران، راه رشد، چ دوم.
    • مقدس اردبیلی، احمدبن محمد، 1378، زبده البیان فی براهین احکام القرآن، قم، مؤمنین، چ دوم.
    • ـــــــــــــــ، 1416، مجمع الفائده و البرهان، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    • مکی عاملی، محمدبن جمال الدین (شهید اول)، 1410 ق، اللمعه الدمشقیه، بیروت، دارالتراث العربی.
    • ــــــــــــــ، 1414 ق، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم، موسسه النشر الاسلامی.
    • مؤمن قمی، محمد، 1415 ق، کلمات سدیده فی مسائل جدیده، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • نجفی، محمدحسن، 1368، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ سوم.

    ب) مقاله‌ها

    • ابطحی کاشانی، سیدمحمد، 1363، «مفسد فی‌الارض»، نور علم، شماره 4، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • الهام، غلامحسین، 1373، «بررسی جرم محاربه و افساد فی‌الارض در فقه و قوانین موضوعه»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 10، تهران، قوه قضائیه.
    • امامی کاشانی، محمد، 1371، «نقد و بررسی نظریات فقهی شورای نگهبان»، رهنمون، شماره 4-5 تهران، مدرسه عالی شهید مطهری.
    • عالمی، لیقات علی، 1386، «افساد فی‌الارض از دیدگاه قرآن و روایات و عقل»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 2، تهران، قوه قضائیه.
    • هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، 1376، «محارب کیست؛ محاربه چیست؟»، فقه اهل‌بیت، شماره 11-12، قم، دایره المعارف فقه اسلامی بر طبق مذهب اهل‌بیت.