آزادی بیان در حوزه سیاسی در قرآن و نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

دکترای علوم و معارف نهج البلاغه

چکیده

حق آزادی بیان، یکی از حقوق سیاسی مدنی انسان شمرده می‌شود که در آموزه‌های مکتب اسلام، تشویق و تأیید شده است. خداوند به مشیت حکیمانه خود انسان را موجودی آفرید که می‌اندیشد و سخن می‌گوید. نیروی تفکر و تکلم، دو فیض بزرگ خداوند بوده ولوازم آن دو به طور طبیعی در انسان وجود دارد. آزادی بیان در حوزه سیاست برمبانی و اصولی همچون دعوت به اندیشه، اصل مشورت، اصل امر به معروف و نهی از منکر استوار می‌باشد. البته مرز و حدودی برای این نوع آزادی وجود دارد که می‌توان به پرهیز از توطئه، هتک حیثیت، توهین به مقدسات اسلامی اشاره نمود. سیره عملی حضرت علی- علیه السلام- و توصیه به کارگزاران خود در اهتمام به اصل آزادی بیان در اجتماع و سیاست، اهمیت آن را به منصه ظهور می‌رساند. انتقاد در اندیشه‏ی امام علی-‏علیه‏السلام- امری مذموم و ناپسند شمرده نمی‏شود، بلکه راه و روشی است که بدان وسیله جامعه سامان خواهد یافت. مردم حق تعیین سرنوشت خویش را دارا هستند و می‏توانند هر نوع حکومت و شخص حاکمی را پذیرا بوده و به حکومت وی گردن نهند. آزادی سیاسی خواه به معنای آزادی فعالیت مخالفان در محدوده‏ی قانون و خواه به معنای نقش و تأثیر گذاری مردم در حکومت و خواه به معنای رابطه‏ی متقابل فرد و دولت تفسیر و تعریف شود، در هر صورت در اندیشه‏ی امام علی‏-علیه‏السلام- می‏توان محتوا و مصادیق این تعاریف را پیدا نمود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن کریم

    نهج البلاغه، ترجمه صبحی صالح، (1373)، دارالاسوه، قم

    1. اسلامی، سیدحسن، (1378)، تأملاتی در مفهوم انتقاد، مجموعه مقالات همایش‌ بین‌المللی، حقوق بشر وگفتگوی تمدنها، تهران
    2. آمدی تمیمی، عبدالواحد، (1389)، غررالحکم و دررالکلم، مکتبه الاعلام الاسلامی، قم
    3. ابراهیم الزلمی، مصطفی، (1998)، حقوق الانسان فی الشریعه الاسلامیه والقانون الدولی، بیت الحکمه، عراق
    4. بارلین آیزیا، (1368)، چهارمقاله درباره آزادی، ترجمه محمدعلی موحد،انتشارات خوارزمی، تهران
    5. بحرانی، ابن میثم، (1384)، شرح نهج البلاغه، مؤسسه النصر، قم
    6. حویزی، علی بن جمعه، (1370)، تفسیر نورالثقلین، اسماعیلیان، قم
    7. خوانساری، جمال الدین محمد، (1360)، شرح غررالحکم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران
    8. دلشاد تهرانی، مصطفی، (1380)، جمال دولت محمود، انتشارات دریا، تهران
    9. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، (1380)، درآمدی برحقوق اسلامی، سمت،‌ تهران
    10. رفیعی، علی، (1382)، سیره امام علی – علیه السلام-، سمت، تهران
    11. سروش، عبدالکریم، (1382)، قبض و بسط تئوریک شریعت، مؤسسه فرهنگی صراط، تهران
    12. شریعتی، روح الله، (1378)، اقلیت‌های دینی، کانون اندیشه جوان، تهران
    13. صدر، سیدمحمدباقر، (1403)، الاسلام یقود الحیاه، وزارت ارشاد اسلامی، تهران
    14. طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، (1983)، ‌مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت
    15. عالم، عبدالرحمن، (1373)، بنیادهای علم سیاست، نشر نی،‌ تهران
    16. قربانی، زین الدین، (1360)، حقوق از دیدگاه نهج البلاغه، بنیاد نهج البلاغه، قم
    17. کاتوزیان ، ناصر و همکاران، (1382)، آزادی اندیشه و بیان، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
    18. لاریجانی، صادق، (1370)، نقد بر قبض و بسط ،‌نشر کتاب، تهران
    19. مجلسی، محمدباقر، (1403)، بحارالانوار، مؤسسه انتشارات الوفاء ، بیروت
    20. مطهری، مرتضی، (1349)، جاذبه و دافعه علی، انتشارات حسینیه ارشاد، تهران
    21. ...........................، (1366)، امانت و رهبری، انتشارات صدرا، تهران
    22. معرفت، محمدهادی، (1380)، حقوق متقابل مردم و حکومت، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، قم
    23. المنقری، ابوالفضل نصربن مزاحم، (1403)، وقعه الصفین، المؤسسه العربیه الحدیثه، قاهره

     

     

    نشریات

    1. آقا بخشی، علی، فرهنگ علوم سیاسی، (1374)، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، ش98
    2. خامنه‌ای، سیدعلی، (1377)، آزادی از نظر اسلام و غرب، اندیشه حوزه، ش14
    3. معرفت، محمدهادی، (1380)، امام علی و حقوق متقابل مردم و حکومت، کتاب نقد، ش 18