بررسی مبانی دینی سیاست های جمعیتی و حدود مداخله دولت اسلامی در حریم خصوصی خانواده

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

استادیار رشته الهیات .فقه و مبانی حقوق اسلامی

چکیده

حاکم بودن بینش توحیدی بر تمامی شئون و عرصه های حیات فردی و اجتماعی و نقش بنیادین اعتقاد به اصول و فروع دین اسلام از زمره مهم ترین مبانی سیاست گذاری دینی در حوزه های مختلف زندگی انسان ها می باشد. در نظریه حقوق عمومی حاکم بر نظام حقوقی ایران، دولت جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصل چهارم قانون اساسی نمی تواند در طراحی موضوعات اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی نسبت به اولویت های دینی بی تفاوت باشد و قوانین و مقررات مدنی، جزایی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد. به علاوه مطابق اصل هفتاد و دوم قانون اساسی، سیاست های تقنینی مدنظر
قانونگذار نباید با موازین دینی مغایرت داشته باشد.
در فرهنگ اسلامی نفس جستجو و تجسس در امور خصوصی دیگران امری مذموم و ناپسند معرفی گردیده، رعایت و حفظ این حریم، غیر از موارد خاص، حتی بر دولتمردان نیز لازم است. حال پرسشی که مطرح می شود این است که آیا حکومت  در موضوع سیاست های جمعیتی ، مجاز به دخالت و تجسس در مسائل شخصی و خانوادگی افراد جامعه می باشد و در این زمینه حق سیاستگذاری دارد یا مسئله جمعیت و افزایش یا کاهش تعداد فرزندان فقط به والدین مربوط است. گرچه احراز نظریه قاطع دینی درباره جمعیت، به عنوان یک پدیده اجتماعی، چندان راحت نیست، اما آگاهی دولتمردان از مندرجات متون مربوطه، یک ضرورت ناشی از روح حاکم بر قانون اساسی است. از دیگر سو دولت اسلامی به دلایلی از جمله حفظ مصالح عامه، نفی سبیل، تحکیم خانواده، حفظ نظام و امنیت کشور ناچار به مداخله در نهاد خانواده است و با توسل به برخی مبانی دینی و اجتماعی همچون قاعده لاضرر، قاعده تسلیط، قاعده اضطرار و ولایت حاکم  می توان مشروعیت دخالت دولت در نهاد خانواده را تصور نمود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن کریم

    1. آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، 1417، شرح بر مکاسب، تصحیح سید مهدی شمس الدین، تهران: وزارت ارشاد اسلامی
    2. ..........................،..........................................، 1406، متن، ترجمه و شرح کامل کفایه الاصول، مترجم و شارح:جمشید سمیعی، اصفهان: خاتم الانبیا
    3. آشوری، داریوش،1366، دانشنامه سیاسی، تهران: مروارید و سهروردی.
    4. ابن منظور، ابوالفضل محمدبن مکرم، 1414، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع
    5. انصاری، مرتضی، بی تا، فرائد الاصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی؛ وابسته به حوزه علمیه قم
    6. بجنوردی، سیدمحمد، 1401، قواعد فقهیه، تهران: نشر عروج
    7. تقوی، نعمت‌الله، 1378، مبانی جمعیت‌شناسی، تبریز: جامعه‌پژوه و دانیال
    8. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1387، مبسوط در ترمینولوژی، تهران: گنج دانش
    9. جعفریان، رسول ، 1370، دین و سیاست در دوره صفویه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    10. جمعی از پژوهشگران مؤسسه مذاهب اسلامی، 1384، مجموعه مقالات کمیسیون اجتماعی، ( تنظیم خانواده از دیدگاه اهل تسنن) قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری
    11. حرعاملی، محمدبن حسن،1409 وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: اسلامیه
    12. حکمت نیا، محمود، مهدی میرداداشی و فرج ا... هدایت نیا، 1388، فلسفه حقوق خانواده، تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان
    13. حلی (علامه)، حسن بن یوسف، 1415، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تعلیق حسن حسن زاده آملی، قم: موسسة نشر اسلامی
    14. خمینی، سید روح الله، 1378، صحیفه امام، ج2و17، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)
    15. ...........،.....................، (بی تا) ، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
    16. ...........،......................، 1421، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
    17. ..........،......................، 1369، صحیفه نور، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات
    18. خویی، ابوالقاسم، 1278، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، مقرر: غروی تبریزی، علی، قم: انتشارات لطفی
    19. رضی، ابوالحسن محمد، 1379، نهج البلاغه، مترجم: انصاریان، حسین، تهران، پیام آزادی
    20. سروش، محمد،1393، مبانى حریم خصوصى بر اساس منابع اسلامى،تهران، انتشارات سمت
    21. شریعتی، روح الله، 1387، قواعد فقه سیاسی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ( معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
    22. الصافی، السید حسین، 1417، تحدید و تنظیم النسل فی ضوء الشریعه و علم الحدیث، قم: نور وحی و الغدیر للنشر و الطباعه و التوزیع
    23. صرامی، سیف الله، 1380، احکام حکومتی و مصلحت، چاپ اول، تهران، (مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام)، نشر عبیر
    24. طباطبایی، محمد حسین، ( بی تا) فرازهایی از اسلام، تنظیم: مهدی آیت اللّهی، تهران: انتشارات جهان آرا
    25. طوسی، محمد بن حسن، 1309، الإستبصار فیما إختلف من الأخبار، ج4، تهران: دارالکتب الإسلامیه
    26. ..........، ..........................، 1388،المبسوط، قم: انتشارات اسلامی
    27. عمیدزنجانی، عباسعلی، 1421، فقه سیاسی، تهران: امیرکبیر
    28. فراهیدی، خلیل بن احمد،1414ق، العین، تحقیق: مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، تصحیح: اسعد الطیب، قم: انتشارات اسوه
    29. قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل،1383، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: نشر میزان
    30. کاتوزیان، ناصر، 1394، حقوق خانواده، تهران: انتشارات نی
    31. کدیور، محسن، 1387، پیش درآمدی بر بحث عمومی و خصوصی در فرهنگ اسلامی، تهران: انتشارات کویر
    32. کعبی، عباس، 1395، تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران، تحلیل مبانی اصل دهم قانون اساسی، تهران: دفتر مطالعات نظا م سازی اسلامی
    33. مجلسی، محمد تقی، 1414، بحار الانوار، قم: انتشارات نور
    34. محقق داماد، سید مصطفی، 1382، بررسی فقهی حقوق خانواده، نکاح و انحلال آن، تهران: نشر علوم اسلامی
    35. ................، ......................، 1406، قواعد فقه، تهران: نشر علوم اسلامی
    36. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، 1427، دیدگاه های نو در حقوق، تهران: میزان
    37. معین، محمد، 1324، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیر کبیر
    38. مطهری، مرتضی،1362، تعلیم وتربیت در اسلام، تهران: انتشارات الزهرا
    39. مکارم شیرازی، ناصر، 1421، بحوث فقهیه هامه، قم: مدرسه الامام علی ابن ابی طالب(ع)
    40. منتظری، حسینعلی، 1409، دراسات فی ولایه الفقیه، قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه
    41. منتظری، حسینعلی، 1409، دراسات فی ولایه الفقیه، ج2، چاپ دوم، قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه
    42. .............، ..............، 1380، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مترجم: محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، قم: کیهان
    43. مومن قمی، محمد، 1373، کلمات سدیده فی مسایل الجدیده، جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم: موسسه النشر الاسلامی
    44. نایینی، محمد حسین، 1424، تنبیه الامه و تنزیه المله، قم: موسسه بوستان کتاب
    45. نجفی، محمدحسن، 1404، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه
    46. نراقی، احمد بن محمد مهدی ، 1365، ترجمه مبحث ولایت فقیه از کتاب عوائد الایام، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

    مقالات

    1. جاوید، محمدجواد، زهرا مهاجری، 1397، مبانی مداخله ی دولت در نهاد خانواده در نظام حقوقی ایران، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده ، دوره 21، (شماره8)
    2. حاجی ده آبادی، محمد علی، 1383، امر به معروف و نهی از منکر و سیاست جنایی، مجله فقه و حقوق، شماره 1
    3. خرازی، محسن،1379، کنترل جمعیت و عقیم‌سازی، نشریه فقه و اصول، فقه اهل بیت، شماره 21
    4. رحمان ستایش، محمد کاظم، 1378، قلمرو حقوق فردی در حکومت اسلامی، تهران، حضور، شماره 30
    5. رحمدل، منصور، 1384، حق انسان بر حریم خصوصـی، مجلـه دانشـکده حقـوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 70
    6. عطارزاده، مجتبی، 1378، پویش امنیتی رشد جمعیت در ایران، مطالعات راهبردی زنان، پائیز و زمستان ش 5و6
    7. عظیم زاده اردبیلی، فائزه؛ میرزاده، زهرا، 1394، بررسی دلایل لزوم حمایت کیفری از حریم خصوصی خانواده، دو فصلنامه علمی- ترویجی فقه و حقوق خانواده)ندای صادق(، سال بیست و یک، بهار وتابستان 95، شماره 6
    8. علاسوند، فریبا، 1392، مداخله حکومت اسلامی درباره حقوق خانواده، ظرفیت ها و ضرور ت گا ه ها، مطالعات راهبردی زنان، ش 26
    9. قربان نیا، ناصر، 1385، تحدید حقوق و آزادی ها، مجله فقه و حقوق، ش 10
    10. منصور نژاد، محمد، 1378، بررسی تطبیقى مفهوم مصلحت از دیدگاه امام خمینى(ره) و اندیشمندان غربى، فصلنامه حکومت اسلامی، تابستان، شماره12
    11. موسی زاده، ابراهیم و مصطفی زاده، فهیم، 1391، نگاهی به مفهوم و مبانی حق برحریم خصوصی در نظام حقوقی عرفی، فصلنامه بررسی های حقوق عمومی (2)