استناد به قواعد فقهی در آراء قضایی خانواده

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا (س)

2 کارشناس ارشد فقه و حقوق خانواده مدرسه عالی شهید مطهری

چکیده

نظر به اینکه قواعد فقهی در موارد زیادی به مثابه مبنا در مقام وضع قوانین و یا به­ منزله دلیل در مقام دادرسی دعاوی خانوادگی، مورد استناد است، هدف از این پژوهش بررسی وضعیت بکارگیری قواعد فقهی در مستندات آراء قضایی صادره در دعاوی خانوادگی و امکان­سنجی توسعه­ بخشی به آن در راستای ایجاد وحدت رویه بیشتر در اجرای مفاد اصل 167 قانون اساسی است. دامنه­ جمع­آوری اطلاعات، آراء قضایی دادگاه­های بدوی و تجدیدنظر خانواده و در برخی موارد آراء دیوان، در بازه­ی سال­های بین 1391 تا 1393 است که در سامانه آراء قضایی پژوهشگاه قوه قضائیه در دسترس عموم است. یافته­ها حاکی از آن­است ­که رویکرد قضات به استخدام قواعد فقهی در مستندات به صورت دلیل و موید به دوصورت تصریحی و نقل مضمون است و در برخی موارد علی­رغم امکان استناد، مغفول مانده است. تطبیق قواعد فقهی در دعاوی خانواده در حال­ حاضر اگرچه تا حدی قابل­ قبول است؛ اما گستره­ی امکان این بهرمندی بیش از وضعیت موجود بوده و قابلیت و ضرورت توسعه­بخشی آن ثابت می­شود. لذا پیشنهاداتی در خصوص شناسایی و تبیین هرچه بهتر قواعد فقهی دارای کاربرد در آراء قضایی و تاکید بر استعمال قواعد فقهی بصورت عام­تر و حرکت به سمت وحدت­رویه قضایی در دادگاه خانواده ارائه شد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    1. قانون اساسی
    2. قانون مدنی
    3. قانون آیین دادرسی مدنی
    4. قانون مجازات اسلامی
    5. آراء قضایی سامانه پژوهشگاه قوه قضائیه
    6. آشتیانی، میرزا محمدحسن، (1403ق)، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول.
    7. بجنوردی، محمدحسن، (1428ق)، القواعد الفقهیه، دو جلدی، قم، دلیل ما.
    8. بحر العلوم، محمد بن محمد تقى، (1403)، بلغة الفقیه، 4 جلد، تهران، منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم.
    9. ثمنی، لیلا، (1399)، قواعد فقهی خانواده، قم، نشر ادیان.
    10. حرعاملی، ابوجعفر، (1404ق)، وسائل الشیعه، 30 جلدی، قم، موسسه آل البیت.
    11. حسینی مراغی، سیدمیر عبدالفتاح، (1417)، العناوین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
    12. صفایی، سیدحسین؛ امامی، اسدالله، (1392)، مختصر حقوق خانواده، تهران، بنیادحقوقی میزان، چاپ 49.
    13. طاهری، حبیب­الله، (1418 ق)، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
    14. طباطبائی یزدی، محمدکاظم، (1423ق)، العروة الوثقی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ اول.
    15. طباطبائی، سید محمد حسین، (1366ش)، ترجمه تفسیر المیزان، 20 جلدی، قم، دارالعلم.
    16. طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم، (1415ق)، سؤال و جواب، در یک جلد، تهران، مرکز نشر العلوم الإسلامی، چاپ اول.
    17. عاملی، محمدبن مکی، (بی­تا)، القواعد و الفوائد، قم، مکتبه المفید، چاپ اول.
    18. کاتوزیان، ناصر، (1375)، حقوق خانواده، تهران، شرکت سهامی انتشار.
    19. کاشانی، حبیب الله بن علی مدد، (1404ق)، تسهیل المسالک الی مدارک فی رووس القواعد الفقهیه، قم،المطبعه العلمیه.
    20. کاشف الغطاء, محمدحسین، (1422ق)، تحریر المجله، 5 جلدی، نجف، مؤسسة الامام الصادق علیه السلام.
    21. محقق داماد، سیدمصطفی، (1406ق)، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
    22. ...................، ...................، (1379)، بررسى فقهى حقوق خانواده -نکاح و انحلال آن، یک جلد، قم، مرکز نشر اسلامی، چاپ اول.
    23. مکارم شیرازی، ناصر، (1370ش)، القواعد الفقهیه، دوجلدی، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب ع.
    24. ........................، .......، (1424ق)، کتاب النکاح، 6 جلد، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابیطالب علیه السلام، چاپ اول.
    25. نجفی، محمدحسن، (1362ش)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 43جلدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
    26. نراقی، ملااحمد، (1408ق)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، مکتبه البصیرتی.
    27. نقیبی، سیدابوالقاسم، (1390)، قواعد اختصاصی فقه خانواده و کاربرد آن در قانون مدنی، فقه و حقوق خانواده، پاییز و زمستان، ش5، سال16.